กรณีทำมาหาได้ร่วมกัน
แม้จะไม่ได้จดทะเบียนสมรสกัน และในทางกฎหมายไม่ถือว่าเป็นสามีภรรยากันโดยชอบด้วยกฎหมาย
แต่ทรัพย์สินที่ชายหญิงได้ลงทุนร่วมแรงทำมาหาได้ร่วมกันระหว่างที่อยู่กินกันนั้น ถือว่าเป็นเจ้าของร่วมกัน ทั้งสองคนจึงมีสิทธิ์ในทรัพย์สินเหล่านั้นคนละครึ่งเท่ากัน
การลงทุนร่วมแรงทำมาหาได้ร่วมกัน โดยหลักการแล้วหมายถึงการที่ฝ่ๅยชายและฝ่ๅยหญิงร่วมกันทำการค้าหรือดำเนินกิจการใดโดยเฉพาะเจาะจงแล้วได้เงินหรือทรัพย์สิน มา เงินหรือทรัพย์สินดังกล่าวจึงจะถือว่าชายและหญิงเป็นเจ้าของร่วมกันในส่วนเท่ากัน
ตัวอย่าง เช่น สามีภรรยาไม่ได้จดทะเบียน ฝ่ๅยหญิงขายทรัพย์ของตนเองเอาไปซื้อที่ดินและกระบือ ลงชื่อชายถือпรรมสิทธิ์ทำกินร่วมกัน มา
ต่อ มาฝ่ๅยชายเสียชีวิต ถือว่าชายหญิงเป็นเจ้าของร่วมกัน เพราะฝ่ๅยหญิงได้ระคนปนทรัพย์กันใช้สอยและทำมาหากินด้วยกัน
ต้องถือว่าต่างมีสิทธิเป็นเจ้าของคนละครึ่ง ทรัพย์สินที่ทำมาหาได้ด้วยกันก็จะต้องนำมาแบ่งปันเป็นคนละครึ่งเช่นเดียวกัน โดยไม่ได้ขึ้นอยู่กับว่า ชื่อผู้ถือпรรมสิทธิ์เป็นชื่อใคร
กรณีฝ่ๅยหญิงอยู่บ้านเลี้ยงบุตร
หากฝ่ๅยชายประกอบกิจการค้า ส่วนฝ่ๅยหญิงอยู่บ้านเลี้ยงลูก ดูแลบ้าน ทำอาหารเลี้ยงดูครอบครัวเป็นเวลาหลๅยปี มีทรัพย์สินหลๅยสิ่งหลๅยอย่างเพิ่มขึ้น
จะถือว่าการที่ฝ่ๅยหญิงเป็นแม่บ้านดูแลครอบครัว เป็นการลงทุนร่วมแรงทำมาหาได้ร่วมกันกับฝ่ๅยชาย จึงมีส่วนแบ่งในทรัพย์สินส่วนนี้หรือไม่
ศาลฎีกาได้เคยวินิจฉัยปัญหาข้อนี้ในปี 2512 ว่า การที่หญิงดูแลครอบครัวให้ชายเป็นการร่วมกันกับชาย ทำมาหากินแสวงหาทรัพย์สิน มาเป็นสมบัติร่วมกันแล้ว ทั้งชายและหญิงจึงมีส่วนในทรัพย์สินดังกล่าวเท่าๆ กัน
นอกจากนี้ ยังมี คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 5438/2537 ว่า ชายหญิงอยู่กินด้วยกันฉันสามีภรรยาโดยไม่ได้จดทะเบียนสมรส
มีบุตร 4 คน หญิงเป็นแม่บ้าน มีหน้าที่เลี้ยงดูบุตร พฤติการณ์ย่อ มถือได้ว่าชายหญิงร่วมกันทำมาหากินและมีเจตนาเป็นเจ้าของในทรัพย์สินที่ทำมาหาได้ร่วมกัน เมื่อเลิกร้างการเป็นสามีภรรยากัน ถือเป็นпรรมสิทธิ์ร่วม ต้องแบ่งคนละครึ่ง
กรณีต่างคนต่างทำมาหาได้แยกกัน
สำหรับทรัพย์สินที่ต่างคนต่างทำมาหาได้แยกกันนั้นเป็นสิทธิของฝ่ๅยนั้นผู้เดียว อีกฝ่ๅยหนึ่งไม่มีส่วนแบ่งด้วยเพราะไม่ถือว่าเป็นสินสมรสตามมาตรา 1474(1)
ฉะนั้น ในกรณีที่ไม่ได้จดทะเบียนสมรสกัน สามีจึงไม่มีสิทธิฟ้องของแบ่งทรัพย์จากภรรยาในส่วนทรัพย์ที่สามีไม่ได้ร่วมแรงร่วมทุนทำมาหาได้กับภรรยาแต่อ ย่างใด
ตัวอย่างเช่น หากฝ่ๅยชายรับราชการได้เงินเดือนเดือนละ 15,000 บาท เงินเดือนและค่าจ้างนี้เป็นของฝ่ๅยชายโดยเฉพาะ
หรือหากฝ่ๅยหญิงได้รับมรดกเป็นที่ดิน 3 แปลง ที่ดินทั้งสามแปลงดังกล่าวก็เป็นของหญิงแต่เพียงผู้เดียวเช่นเดียวกัน
